RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed-Gıda ve Yemler için Hızlı Alarm Sistemi), Özbekistan’dan Almanya’ya giden kayısıda siyanür tespit etti. Yetkililer, Mart 2026 son tüketim tarihli ürünlerin toplatılması için ”Tüketmeyin, iade edin” uyarısı yaptı. Bu açıklama, Türkiye’de de sıkça tüketilen kayısı çekirdeği için zehirlenme tehlikesini gündeme getirdi.
Kayısı Çekirdeğinde Siyanürün Kaynağı: Amigdalin
Kayısı çekirdekleri, ”amigdalin” olarak bilinen siyanojenik glikozidler bakımından yüksektir. Sindirim sistemi enzimleri, amigdalini parçalayarak hidrojen siyanür ortaya çıkarır. Aynı bileşik; acı badem, şeftali, elma ve kiraz çekirdeklerinde de bulunmaktadır. Bitkinin türü, yetişme bölgesi ve işleme şartları amigdalin miktarını etkiler. Acı kayısı çekirdekleri, tatlı olanlara göre çok daha fazla amigdalin içerir. Bu yüzden birçok ülke, özellikle acı kayısı çekirdeği tüketimini yüksek risk nedeniyle sınırlamıştır.
Siyanür Zehirlenmesi: Etki Mekanizması ve Belirtileri
Siyanür, hücrelerin oksijeni kullanmasını engeller ve kısa sürede oksijen eksikliğine (hipoksi) yol açar. Ani zehirlenme durumlarında baş ağrısı, sersemlik, mide bulantısı, hızlı solunum, bilinç kaybı ve ağır vakalarda ölüm görülmektedir. Yüksek miktarda alındığında ise dakikalar içinde ölüm meydana gelmektedir.
Çocuklarda Siyanür Zehirlenmesi Riski
Düşük vücut ağırlıkları ve siyanürü parçalayacak enzim sistemlerinin tam gelişmemesi, çocukları zehirlenmeye yetişkinlerden daha hassas hale getirir. Bu nedenle Türkiye’de kayısı çekirdeği yedikten sonra gerçekleşen siyanür zehirlenmelerinin büyük bölümü de çocuklarda ortaya çıkmıştır. Bazı durumlarda yalnızca üç çekirdek tüketimi bile zehirlenme belirtilerini tetiklemiştir.
Kayısı Çekirdeği Tüketiminde Risk Düzeyi
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), yetişkinlerin akut zehirlenme riski yaşamadan 5 ila 25 adet acı kayısı çekirdeği tüketebileceğini belirledi. Ancak çocuklar için bu sınır daha düşük olup, sadece birkaç çekirdek tüketmek bile ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Isıl işlemlerle (kavurma, kaynatma gibi) amigdalin seviyesi azaltılabilir ancak tamamen yok edilemez. Bu yüzden tüketim miktarına dikkat etmek hayati önem taşımaktadır.
Halk Sağlığı Açısından Önlemler ve Yasal Düzenlemeler
Avrupa Birliği Yönetmelikleri, acı kayısı çekirdeklerindeki amigdalin miktarını sınırlandırmış ve çiğ tüketiminin azaltılmasını tavsiye etmektedir. Buna istinaden Türkiye’de ise Tarım ve Orman Bakanlığı, özellikle çocukların çiğ kayısı çekirdeği yememesi gerektiği konusunda uyarılarda bulunmaktadır. Ayrıca ürün etiketlerinde tüketim riskine ilişkin bilgilendirmenin yer alması tavsiye edilmektedir.
Sonuç olarak, kayısı çekirdeği yaygın şekilde tüketilse de içindeki siyanür tehlikesi kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Özellikle çocukların sağlığını korumak için aşırı miktarda tüketimini engellemeliyiz ve bilinçli ve dikkatle hareket etmeliyiz. Küçük bir çekirdeğin bile ciddi sağlık problemlerine yol açabileceği unutmamalıyız.
KAYNAKÇALAR
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA). (2016). Acute health risks related to the presence of cyanogenic glycosides in raw apricot kernels and products derived from raw apricot kernels. EFSA Journal, 14(4), 4424. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2016.4424
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2023). Gıda Zehirlenmeleri ve Önlemler. https://www.tarimorman.gov.tr
Yeşilbaş, O., Balkı, H. G., Bayrak, M., & Tekerek, N. Ü. (2019). Çocuklar için potansiyel ve doğal siyanür zehiri: Kayısı çekirdeği. Cilt: 6(Sayı: 2), 109–112. https://doi.org/10.4274/cayd.galenos.2018.25338
Yazarın diğer yazısı Entomofaji ile Tanışmaya Hazır mısınız?
