Gıdalarda Pestisit Gerçeği: Soframıza Kadar Gelen Görünmez Tehlike

Market raflarında rengârenk, pürüzsüz meyve ve sebzeler gözümüze hitap ediyor. Ancak bu güzelliğin ardında görünmeyen bir gerçek var: Pestisit yani tarım ilaçları

Pestisit Nedir?

Pestisitler, genellikle tarımsal üretimde verim ve kalite kaybına neden olan zararlı organizmaları (böcekler, mantarlar, yabancı otlar vb.) kontrol altına almak veya yok etmek amacıyla kullanılan, kimyasal ve biyolojik maddelerdir. Pestisitlerin sadece bitkilere değil; hayvanlara, depolanan ürünlere, çevresel haşerelere ve sağlık tehditlerine karşı da kullanımı mevcuttur.  İlaç gibi görünseler de dozajı, zamanı ve yöntemi yanlış olursa gıdaya bulaşan bir toksin halini alabilirler. Bu yüzden tarımda olduğu kadar tarım dışı kullanımlarda da dikkatli ve bilinçli olmak gerekir.

Bu da bize ünlü bilim insanı Paracelsus’un şu sözünü hatırlatıyor: “İlacı zehir yapan dozudur.”

Pestisit Türleri, Etkileri ve Zararları Nelerdir?

Pestisitler, etkiledikleri zararlı türüne göre sınıfları arasında en yaygın türleri şunlardır:

• İnsektisitler: Böcekler içindir. Gıdada kalıntı olarak kaldığında sinir sistemi üzerinde toksik etki potansiyeli vardır.
• Fungusitler: Mantar hastalıklarına karşıdır. Bazı türlerinin kanserojen etkisi muhtemeldir.
• Herbisitler: Yabancı otları öldürür. Hormonları taklit eden türleri, endokrin sistem bozukluklarına neden olabilir.
• Akarisitler: Kırmızı örümcek ve akarları hedef alır. Karaciğer ve böbrek fonksiyonlarını etkileme potansiyelindedir.
• Rodentisitler: Kemirgenlere karşıdır. Tarla çevresinde kullanımı olsa da dolaylı yollarla ürünlere bulaşma ihtimali vardır.

Zararları Nelerdir?

Uzun süreli ve yüksek dozda pestisit kalıntısına maruz kalmak;

• Bağışıklık sistemini baskılar,
• Hormon dengesini bozar,
• Çocuklarda gelişim geriliğine neden olabilir,
• Bazı türler kanserle ilişkilidir (özellikle pestisit içerikli organofosfatlar ve klororganikler),
• Anne sütü yoluyla bebeğe geçebilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre her yıl 3 milyondan fazla insan pestisit zehirlenmesi yaşamaktadır.

Kullanım Sınırlamaları Var Mı?

Evet. Her ülkenin, her ürün için belirlediği Maksimum Kalıntı Limiti (MRL) vardır. Avrupa Birliği ve Türkiye’de bu sınırlar oldukça net şekilde tanımlanmıştır. Ancak sorun, bu sınırların uygulanmasında ve denetlenmesinde ortaya çıkar.

Türkiye’de Kullanım Miktarları Nedir?

Türkiye’de birçok çiftçi, hastalık ve zararlılarla mücadelede bilinçsiz pestisit kullanımına yöneliyor. Reçetesiz pestisit satışı, yeterli ziraat mühendisi danışmanlığı dışındaki uygulamalar, “çok kullanırsam daha çok korur” anlayışıyla birleşince gıdada yüksek kalıntı sorunları karşımıza çıkıyor.

Türkiye’de 2024 yılı verilerine göre zirai mücadele uygulamalarında bitki koruma ürünlerinin kullanım miktarları; 13.420 ton insektisit, 18.145 ton fungisit, 12.727 ton herbisit, 2.223 ton akarisit, 221 ton rodentisit ve mollussisit, 6.779 ton diğerleri(1) olmak üzere toplamda 53.515 ton olarak açıklanmıştır.

(1)Diğerleri: Bitki Aktivatörü+Bitki Gelişim Düzenleyici+Böcek Cezbedici+Fumigant+Nematisit

Toplamda; Adana 7.122.395 kg-lt ile listenin başına,  Mersin 4.811.755 kg-lt ile ikinci sırada, Antalya 3.892.820 kg-lt ile üçüncü sırada, Manisa 3.427.601kg-lt ile 4. Sırada ve Malatya 2.402.863 kg-lt ile beşinci sırada yer alırken; Bayburt, Hakkari ve Ardahan hiç pestisit kullanmayan şehirler olarak dikkat çekiyor.

İnsektisit kullanımında Adana 3.444.041 kg-lt ile  ilk sırada, Mersin 2.194.065 kg-lt ile 2. Sırada, Antalya 1.355.365 kg-lt ile 3. Sırada yer almaktadır.

Fungisit kullanımında Manisa 2.931.658 kg-lt ile ilk sırada, Malatya 2.006.686 kg-lt ile ikinci sırada, Bursa 1.390.000 kg-lt ile üçüncü sırada yer almaktadır.

Herbisit kullanımında Adana 1.283.713 kg-lt ile 1. Sırada, Konya 891.202 kg-lt ile 2.sırada, Tekirdağ 854.564 kg-lt ile 3. Sırada yer almaktadır

En Riskli Gıdalar Hangileri?

Kalıntı riski yüksek olan ürünler genellikle kabuklu ve su oranı yüksek meyve ve sebzelerdir. Örneğin:

• Ispanak, lahana, yaban mersini, patates, üzüm, domates, biber, elma, şeftali, armut, çilek gibi ürünler,
• İthal edilen bazı kuru meyveler,
• Hatta bazen işlenmiş ürünlerin bile kalıntı taşıma ihtimali vardır.

Pestisitli Ürünü Anlamak Mümkün Mü?

Maalesef kokusu, tadı, rengi ile anlamak mümkün değil. Gıda kalıntı analizleri laboratuvar ortamında yapılır. Ancak mevsim dışı, kusursuz görünüşlü ve çok uzun süre bozulmayan ürünler hakkında dikkatli olunması gerekir.

Çözüm Nerede?