Bilim mikrobiyom dünyasını keşfettikçe, bağırsak sağlımız ile ilgili bilgiler her geçen gün daha da zenginleşiyor. Probiyotikler ve prebiyotikler çoğumuzun aşina olduğu kavramlar haline geldi. Bununla birlikte, bu mikrobiyal dünyanın yeni üyesi olan postbiyotikler; merak uyandıran yeni bir kavram olarak hayatımıza girdi. Peki, postbiyotikler nedir? Farkları nelerdir?
Biyotikler ailesinin yeni bir üyesi olan postbiyotikleri birlikte keşfedelim.
Postbiyotikler Nedir?
“Postbiotic” kelimesi, post (sonra, sonrası) ve biotic (yaşam,canlı) kelimelerinin birleşiminden türemiştir. Kelime tanımı olarak “canlıdan sonra” anlamını çağrıştırmaktadır. Bilimsel bağlamda yorumlandığında ise, canlı probiyotik mikroorganizmaların artık canlı olmadığı, ancak geride bıraktıkları bileşenlerin hâlâ sağlık yararı sağladığı durumu ifade eder.
Internatıonal Scientific Association for Probiotics or Prebotics (ISAPP) tarafından yayımlanan resmi tanıma göre postbiyotikler:
Konakçı üzerinde sağlık faydası sağlayan, cansız mikroorganizmaların ve/veya bunların bileşenlerinin bir hazırlığıdır.
Postbiyotikler canlı olmayan mikroorganizmalar veya bunların hücre parçaları ve metabolitlerinden oluşan biyolojik olarak aktif maddelerdir. Bağırsaktaki probiyotik bakterilerin prebiyotik lifleri fermente ederken oluşturdukları biyoaktif yan ürünler olarak da tanımlanırlar. Ancak, postbiyotik kavramı üzerine çeşitli araştırmalar devam etmekte ve tanımlar gün geçtikçe değişiklik gösterebilmektedir.
Postbiyotikler şu bileşikler olarak karşımıza çıkıyor:
- Bakteriyel hücreler ve parçaları
- Lipitler
- Karbonhidratlar
- Vitaminler
- Organik asitler
- Proteinler, peptitler, aminoasitler
- Karmaşık moleküller
Peki, biyotik ailesinde postbiyotiklerin yeri nedir?
Biyotik Ailesinde Postbiyotikler
Biyotikler; prebiyotikler, probiyotikler ve postbiyotikler olarak üç ana gruba ayrılır.
Probiyotikler; canlı ve yararlı mikroorganizmalardır; prebiyotikler ise bu mikroorganizmaların beslenmesini sağlayan liflerdir.
Postbiyotikler ise, probiyotiklerin yaşam döngüsünün sonunda veya fermentasyon sürecinde ortaya çıkan cansız hücreler, hücre parçaları ve metabolitlerden oluşur. Dolayısıyla, bu cansız ve farklı yapı, onları diğer biyotik üyelerinden ayıran en önemli özelliklerden biridir.
Postbiyotiklerin canlı olmaması dayanıklık açısından önemli bir avantaj sağlar. Isıl işlem, pH değişimi ya da oksidatif koşullar gibi faktörler probiyotikleri kolayca etkisiz hale getirebiliyor. Postbiyotikler ise bu koşullarda bile biyolojik etkilerini koruyabiliyor. Ayrıca, postbiyotikler bağışıklık sistemi zayıf bireylerde probiyotiklerin nadirde olsa yol açabileceği olası enfeksiyon riskini en aza indiriyor. Bu durum onları güvenlik açısından daha cazip hale getiriyor.
Sağlık Faydası
Araştırmalar, postbiyotiklerin yalnızca bağırsak sağlığı üzerinde değil, bağışıklık sistemi modülasyonu, anti-enflamatuvar etki, bağırsak bariyer fonksiyonunun güçlendirilmesi ve patojenlere karşı koruma gibi çok yönlü faydalar sunduğunu ortaya koyuyor. Özellikle peptidoglikan, lipoteikoik asit gibi hücre duvarı bileşenleri ile kısa zincirli yağ asitleri (SCFA’lar) gibi metabolitler, bu etkilerin merkezinde yer alıyor.
Gıda Endüstrisinde Postbiyotikler
Gıda endüstrisinde postbiyotiklerin önemi giderek artıyor. Canlı mikroorganizma içermemeleri sayesinde yoğurt, kefir, peynir gibi süt ürünlerinden fermente sebzelere, kombucha gibi içeceklerden bebek mamalarına kadar pek çok üründe kolayca kullanılabiliyor. Pastörize edilmiş ürünlerde bile etkinliklerini koruyabilmeleri, onları fonksiyonel gıda formülasyonlarında ideal bir bileşen haline getiriyor.
Yapılan bazı araştırmalarda, postbiyotiklerin gıda ambalaj malzemelerinde doğal koruyucu ajanlar olarak kullanılabileceği gösterilmiştir. Bunun yanı sıra, yenilebilir film ve kaplamalarda kullanılabilecek postbiyotik kaynaklı polisakkaritlerin, gıda güvenliği ve raf ömrünün artırılmasında önemli rol oynayacağı vurgulanıyor.
Türkiye market raflarında postbiyotik içeren atıştırmalık, içecek gibi ürünlere dair bir ürün portföyü oluşmuş değil. Oysa, dünya genelinde postbiyotikler, yalnızca kapsül veya tablet formunda değil, günlük tüketim alışkanlıklarının bir parçası haline gelmiş durumda.
- ABD ve Japonya’da postbiyotik takviyeli fermente içecekler, “wellness soda” olarak bilinen düşük şekerli gazlı içecekler, bitki bazlı yoğurtlar ve enerji barları yaygın olarak raflarda yer alıyor.
- Güney Kore’de firmalar, postbiyotik içeren probiyotik yoğurt içeceklerini, kahve ile kombine edilmiş fonksiyonel içecekleri ve hatta postbiyotik takviyeli dondurmaları tüketicilere sunuyor.
- Avrupa pazarlarında postbiyotik katkılı protein barlar, sporcu içecekleri, bebek mamaları ve süt tozları dikkat çekiyor.
Bu uygulamar, Türkiye’de gıda sektörünün atabileceği adımlar için ilham verici bir yol haritası niteliğinde.
Geleceğe Bakış
Sonuç olarak, postbiyotikler üzerine yapılan çalışmalar, bu bileşenlerin gıda endüstrisinde doğal antioksidan ve antimikrobiyal bileşen olarak; aynı zamanda kıvam artırıcı, jelleştirici ve fonksiyonel gıdalarda biyoaktif bileşen olarak değer taşıdığını ortaya koymaktadır.
Gelecekte, postbiyotiklerin fonksiyonel gıdalar ve nutrasötik ürünlerde daha geniş bir yer bulması bekleniyor. Artan bilimsel kanıtlar bu bileşenlerin sağlık beyanlarıyla pazara sunulmasının önünü açıyor. Ayrıca, ısıl işlem sırasında dahi etkili kalabilmeleri onları gıda inovasyonunun güçlü oyuncularından biri haline getiriyor. Bu bağlamda, önümüzdeki yıllarda market raflarında “postbiyotik” ibaresini çok daha sık görmemiz şaşırtıcı olmayacak gibi görünüyor.
Meraklısına
Probiyotik ve Prebiyotik Arasındaki Farklar
Su Kefiri: Probiyotikli Fermente Su
Kaynakça
Beeson, K. (2023). Postbiyotikler Nedir? Erişim Tarihi: 12.08.2025.
Mehta, J. P., Ayakar, S., & Singhal, R. S. (2023). The potential of paraprobiotics and postbiotics to modulate the immune system: A Review. Microbiological Research, 275, 127449.
Pimentel, T. C., Cruz, A. G., Pereira, E., da Costa, W. K. A., da Silva Rocha, R., de Souza Pedrosa, G. T., … & Magnani, M. (2023). Postbiotics: An overview of concepts, inactivation technologies, health effects, and driver trends. Trends in Food Science & Technology, 138, 199-214.
Sak, D., & Soykut, G. (2021). Biyotikler Ailesinin Yeni Üyesi: Postbiyotikler. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 259-272.
