Bisfenol A (BPA) Yasaklandı! Hangi Gıdalarda Bulunuyor?

Avrupa Komisyonu, Aralık 2024’te Bisfenol A’yı gıda ile temas eden malzemelerde kullanılmasına ilişkin yasağı kabul etmesiyle birlikte BPA tekrar gündeme geldi.

Bisfenol A, yaygın olarak BPA olarak bilinen kimyasal bir bileşiktir. Endüstriyel kullanımının temelinde plastik ve polimer üretimi yatmaktadır. BPA, sert ve şeffaf plastiklerin üretiminde kullanılmaktadır. Özellikle günlük yaşamda su şişelerinden gıda saklama kaplarına kadar pek çok ürünün bileşenidir. Aynı zamanda, epoksi resinlerinde de kullanılarak konserve kutuları ve iç kaplamalar gibi gıda ile temas eden materyallerde yer alabilir.

Bisfenol A Ne Zaman Keşfedildi?

Bisfenol A, ilk olarak 1891 yılında Rus kimyager Aleksandr Dianin tarafından sentezlenmiştir. Ancak, 20. yüzyılın ortalarına kadar ticari olarak anlamlı bir kullanımı bulunmamıştı. 1950’lerde polikarbonat plastiklerin ve epoksi resinlerin geliştirilmesiyle BPA’nın kullanım alanları hızla genişledi. O tarihten bu yana, BPA, plastik endüstrisinin temel maddelerinden biri haline geldi.

Bisfenol A Hakkındaki EFSA’nın Görüşleri

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), BPA’nın insan sağlığı üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde incelemiştir. EFSA, 2015 yılında yaptığı bir değerlendirmede BPA’nın belirli dozlarda zararlı olabileceğine dair kanıtlar ortaya koymuştur. 2023 yılında yayımlanan raporda ise BPA’nın maruz kalma seviyelerine ilişkin toleransın düşürülmesi önerilmiştir. Yeni değerlendirmeye göre, sinir sistemi, endokrin sistemi ve üreme sistemi üzerinde potansiyel olumsuz etkileri bulunmaktadır.

EFSA’ya göre, BPA’nın günlük kabul edilebilir alım miktarı (TDI) ciddi oranda düşürülmüştür. Önceki değerlendirmelerde TDI 4 mikrogram/kilogram (bir gramın 4 milyonda biri) olarak belirlenmiştir. Yeni raporda TDI 0,2 nanogram/kilogram (bir gramın 0,2 milyarda biri) olarak revize edilmiştir. Bu, BPA’ya maruz kalmanın mevcut düzeylerde insan sağlığını tehdit edebileceğine işaret etmektedir.

Güncel Durum

BPA konusundaki endişeler, hem Avrupa Birliği (AB) hem de diğer ülkeler tarafından ciddiye alınmış ve çeşitli düzenlemeler getirilmiştir. 2011 yılında AB, BPA’nın bebek biberonlarında kullanımını yasaklamıştır. 2023 yılı itibariyle ise, gıda ile temas eden materyallerde BPA kullanımı daha sıkı denetimlere tabi tutulmuştur. Bu düzenlemeler, hem halk sağlığını koruma amacı taşımakta hem de endüstriyel üreticileri BPA’ya alternatif maddeler bulmaya zorlamaktadır.

Türkiye’de Durum

Türkiye’de BPA ile ilgili mevzuatlar, AB uyum süreci doğrultusunda şekillendirilmektedir. Türkiye, BPA kullanımına dair düzenlemelerde AB’yi takip etmektedir.

Gıda ile temas eden materyallerde BPA kullanımı, 25 Aralık 2019 tarihli ve 30989 mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “TGK Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği” kapsamında sınırlandırılmıştır. Ayrıca, çocuk sağlığını koruma amacıyla, bebek biberonlarında BPA kullanımı tamamen yasaklanmıştır.

Son yıllarda, kamuoyu farkındalığının artmasıyla birlikte, BPA’sız ürünler Türkiye piyasasında yaygınlaşmıştır. Market raflarında “BPA içermez” etiketiyle satılan ürünlerin sayısı her geçen gün artmaktadır.

Bisfenol A, endüstriyel kullanımı yaygın ve etkili bir malzeme olmasına rağmen, insan sağlığı üzerindeki potansiyel riskleri nedeniyle güncel bir tartışma konusudur. EFSA ve diğer uluslararası kuruluşların yapmış olduğu bilimsel değerlendirmeler, BPA’nın zararlı etkilerine dair ciddi uyarılar içermektedir.

Türkiye’de de bu konuda yasal düzenlemeler yapılmış ve halk sağlığını korumaya yönelik adımlar atılmıştır. Ancak, BPA’ya tamamen alternatif bir çözüm bulunana kadar, bireylerin maruziyetlerini minimuma indirmeleri önerilmektedir.