Günümüzde farkındalık yaratan sosyal deneylerle sık karşılaşmaktayız. Bunların bir kısmının belki içinde yer aldık belki de sosyal medyada karşılaştık. Oobah Butler isimli kişinin sosyal deneyi ise oldukça sıra dışıydı. Bu sosyal deneyle insanların çevrimiçi itibara ve sosyal kanıtlara duyarlılığını ölçmek istedi. Oobah’ın deneyini “Hayalet restoran” olarak tanımlamak yerinde olacaktır. Neden mi bu isim gelin yazının devamında bunun üzerine konuşalım.
Sosyal Deneyin Sıra Dışı Sahibi
Oobah Butler, Güney Londra’da yaşayan ve serbest yazarlık yapan bir kişidir. Yaptığı yaratıcı sosyal deneyler arasında; sahte modacılığı, giysi markaları ve festival organizasyonları da yer alır. Aslında girişimci kimliği de yoktur. Yine benzer şekilde bir sosyal deney ile karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu sefer sahte bir restoran oluşturarak çılgın bir fikirle iş başındadır.
Sosyal Deneyin Ortaya Çıkışı ve Amacı
Oobah Butler, öncesinde gitmediği restoranlar için yorumlar yaparak bu ek işten para kazanıyordu. Bunu bir süre devam ettirdikten sonra yorumların gerçekten etkili olduğunu gördü. Yorumlarla restoranlar popüler hale geliyor ve itibar kazanıyordu. Bunun üzerine aklına sahte yorumlarında ötesinde sahte (hayalet) restoran açma fikri yattı. Dahası bu mekan olduğu şehrin en iyisi olmalıydı.
Sosyal deneyle restoran rehberi olan sitenin değerlendirmelerinin nasıl manipüle edilebileceği amaçlanmıştı.
Hayalin de Ötesine Taşınan Restoran
Bu hayalet restoranda yiyecek, personel, eşya, şef ve sabit bir adres yoktu. Tek gerçek evinin arka bahçesindeki kulübesiydi. Oobah, restoranın adını da “The Shed at Dulwich” koydu. İngilizce’de kulübe anlamına gelen “Shed” ismini evinin arka bahçesindeki kendine has gizemli kulübeden esinlenerek verdi. Rezervasyonları almak üzere ucuz bir telefon temin etti. Ayrıca restoran rehberi olan bir sitede hesap açtı ve konumu da gizli tuttu. Oobah restoranın sitesini ve çevrimiçi özelliğini özenle oluşturdu.
Restoranın Özenle Seçilen Var Olmayan Detayları
Siteye yüklenen fotoğraflar günlük eşyalardan seçilerek akıllıca kullanmıştı. Özel menülerini oluştururken marketteki donmuş yemekleri özenle tabakladı. Tıraş köpüğünü çırparak tatlı görüntüsünde yer verdi, süslemelere ekledi. Hatta yemeklerin görselini oluşturmada oldukça ilginç şekilde kendi ayağını, çamaşır suyu tabletlerini ve boyalı süngerlerini de kullandı. Her yemeğin adını tadıyla ilgili değil, bir duyguyla (empati, sevgi, rahatlık) ilişkili olarak verdi. Aslında yemeklerin görünüşü veya tadının nasıl olduğuyla ilgili olmayıp algıları şekillendirmekle ilgiliydi. Artık siteye gerekenler yüklenmiş ve asıl beklenen yorumlardı. Bu durumu tamamen arkadaşlarından sahte yorum alarak çözmüştü. Hepsi ortak bir ağızdan açık havada yemek yemeden, rezerve etmenin zorluğundan ve samimi deneyimlerinden bahsediyordu. Amaç restoranı gerçek göstermenin ötesinde son derece arzu edilir kılmaktı.
Müşterilerin Sosyal Deneye Algısı
Oldukça akıllıca planlanan bu hayalet restoran deneyi gerçekten de işe yaradı. Yer aldığı çevrimiçi restoran rehberinin algoritması yapılan olumlu yorumlarla mekanın sıralamasını başta yavaş olsa da sonrasında hızlanarak yükseltti. Birkaç ay içerisinde Londra’nın 18.000 restoranından ilk 1.500’ü içerisine girmeyi başardı. İnsanlar artık restoranın ününü duydukça gerçek rezervasyon aramaları başladı. Hatta gıda tedarikçileri de ücretsiz numune vermek için tekliflerde bulundu. Ayrıca basın, sosyal medya fenomenleri, blog yazarları ve TV yapımcıları için de oldukça merak konusuydu. Ziyaret için herkes sabırsızlanıyordu. Restoran eleştirmenleri girebilmek için referans bulmaya, hatta sahte müşteri olarak kendilerini tanıtmayı denediler. Artık bu restoran elitlerin tercih ettiği, rezervasyonsuz yer bulunamayan ve özel kişilerin katılabileceği bir üne kavuşmuştu.
Haftalarca müşterilere restoranın dolu olduğu söylendi veya telefonları açılmadı. Oobah artık bu restoranı bir geceliğine açmaya karar vermişti. 10 kişiden oluşan tümü yabancı müşteriler Londra’nın en seçkin mekanında yemek yiyeceklerini sanıyordu. Şık giyinerek olağanüstü bir beklentiye girmişlerdi. Aksine karşılaştıkları manzara, arka bahçede ışıkların altında mikrodalga yemeklerini otlarla süsleyip yemek oldu. Burada ilginç gelişen şey buna bayılmalarıydı. Yemeklerin lezzetlerinin çok hoş olduğunu ve kaliteyi tattıklarını belirterek fazlaca fotoğraf çektiler. Bir kişi bile durumdan şüphelenmemişti.
Kişiler aslında kişiler yemek için gelmemişlerdir. Deneyim ve özel hissetme gibi hislerden dolayı bulunmayı tercih etmişlerdi. Bu nedenle bu restoranın gerçekliğine kendilerini ikna etmişlerdi.
Hayalet Restoranı İfşa Eden Neydi?
Oobah ortaya koyduğu bu hayalet restoranı bir videosunda ve makalesinde detaylı şekilde ifşa etti. Bunun ardından restoran rehber platformu listesinden çıkardı. Platform, sistemin kötü amaçlı kullanımına yönelik önlem aldıklarını ifade etti. Ayrıca bunu sıra dışı ve yaratıcı olarak planlanan istisnai bir olay olarak gördü. Genellikle platformun kullanışlı olduğunu iddia etseler de geri döndürülemez bir gerçek açığa çıkmıştı.
Oobah gereken cesaret, zamanlama, yaratıcılık ve ilginç bir kurgunun istenilen şeyi zirveye taşıyabildiğini göstermiştir.
Dijital Çağ ve Güven
İnsan olarak bir şeyin gerçekliğinin yanı sıra daha çok görüşünün, nadir ve değerli olmasının ardında gitmeye meyilliyiz. Bu deneyde şaşırtıcı en önemli noktalardan birisi insanların kandırılmasının yanı sıra bunun oldukça kolay başarılmasıdır. Bütçeye gerek kalmadan ve gerçek bir şey ortaya konmadan iyi bir reklam yapmak yeterli olmuştur. Dahası gerçekliğine inanılan bir şeyin karşı tarafta da gerçeklik hissi uyandırılabileceği gösterilmiştir. Bunun yanı sıra insanlar sosyal statü, deneyim ve özel hissetme uğruna baştan gerçekliğine kendilerini inandırmıştır. Burada kişiler yaşadığı hayal kırıklığı ve çelişkiyle başa çıkmak, sosyal uyumu sürdürmek veya itibarını korumak adına savunma mekanizmalarına geçmiş olabilir. Psikolojide bu savunmalardan bazıları bilişsel çelişki, kendini kandırma ve radikal kabul etmedir. Bu davranışlar içsel rahatsızlığı gidermeye yönelik bilinçli veya bilinçsiz çabalardır.
Bu deneyle internet sitelerinin güvenirliği ve yorumlarla manipülasyona ne kadar açık olmaları tartışma konusu olmuştur. Nitekim bazı restoranlar gerçekliğini ispatlama zorunda hissetmişlerdir.
Sonuç
Sonuç olarak bu deney, insanların doğruluğunu incelemeden nasıl ikna edildiklerinin ve itibarın kalitenin önüne geçtiğinin güçlü bir kanıtıdır. Ayrıca günümüz dijitalleşmesinde algının gerçeğe dönüşebileceğini de gösterir. Böylece dijital ortamda cazip gelerek kabul ettiklerimizi tekrar gözden geçirmeli ve dikkatli olmamız gerekir.
Meraklısına;
Toplu Beslenmenin Kalbi: Etkili Menü Planlama Rehberi
Buzluğunuz Çalışmayı Durdurursa Ne Yapmalısınız?
2025’te Türkiye’de Gıda Sektörünü Buluşturacak Fuarlar
Kaynakça
- Bender, A., TripAdvisor gets totally punked when fake restaurant is ranked no. 1, Erişim Tarihi: 03.05.2025.
- Gürsoy, M., 2025, Yemek yok, mekan yok, ama Londra’nın 1 numarası oldu, Erişim Tarihi: 03.05.2025.
- Watanabe, S., 2025, How a man with no real restaurant became London’s top chef, Erişim Tarihi: 02.05.2025.
