Chia tohumu günümüzde oldukça popülerleşmeye başladı. Gerek pudingleri yapılan gerekse yulaf ezmelerine, smoothielere eklenen bu besleyici ve diyet zenginleştirici tohumu hadi gelin birlikte inceleyelim.
Chia Tohumu Nedir?
Chia (Salvia hispanica L.) adaçayı familyasına ait yazın çıkan yıllık otsu bir bitkidir. [1]
Eski dönemlerde mısır ve fasulyeden sonra Orta Amerika’da en çok kullanılan ürünlerden bir tanesidir. Chia ismi Aztek kökenli bir kelime olan “chian” dan gelir. Kelime anlamı olarak yağlı demektir. Ayrıca Aztekler için chia dört ana tahıl ürününden bir tanesidir.
Ticari olarak Bolivia ve Paraguay’da üretilmektedir. Ancak son on yıldır Meksika, Avustralya ve Arjantin gibi ülkelerde de ekimi yaygın olarak yapılmaktadır. [2]
Chia tohumu oval görünümlü, gri, siyah, kahverengi ya da beyaz renktedir. Üzerinde koyu renkli noktalar bulunmaktadır. Nemli ortamlarda özelliklerini kaybetmeden saklanabilir.
Chia Tohumunun Besin Değerleri
100 gramı, 42.1 g karbonhidrat, 30.7 g yağ ve 16.5 g protein içermekte ve ortalama 486 kcal enerji vermektedir. Yani chianın ağırlığının yaklaşık üçte biri yağdır. Bu yağın yaklaşık %60’ını elzem yağ asitlerinden olan a-linolenik asit oluşturmaktadır.
Kalsiyum, fosfor, potasyum ve magnezyum içeriği yüksek fakat sodyum, demir ve çinko içeriği düşüktür.
A vitamini ve B grubu vitaminleri bakımından çok zengindir ancak C vitamini bakımından yetersizdir. [1]
Chianın protein içeriği; buğday, mısır, pirinç, yulaf ve arpa gibi tahıllarla karşılaştırıldığında daha yüksektir. [1]
Esansiyel ve esansiyel olmayan tüm aminoasitleri içermektedir. Ayrıca, alerjen bir protein olan gluteni içermez. Bu sayede çölyak hastaları için de uygun bir besindir.
Bunların yanı sıra harika bir çözülebilir lif ve antioksidan kaynağıdır.
Chianın Sağlık Üzerine Etkileri
Chia tohumu tüketimi üzerine yapılan klinik çalışmalarda tohumun içerdiği besin ögesi sayesinde tip 2 diyabet ve kardiovasküler (dolaşım sistemi) hastalıkların metabolik kontrolünü sağlayabileceği, ayrıca obezitede ağırlık kaybına yardımcı olabileceği belirlenmiştir.
Tip 2 Diyabet ve Kan Glikozuna Etkisi
Sağlıklı bireyler üzerinde yapılan bir araştırmada, katılımcılara farklı miktarlarda chia tohumu eklenen ekmekler tükettirilmiştir. Daha sonra kontrol grubu ile kıyaslama yapılmış ve chia tohumu tüketen gruptaki her bir gram chia tohumu tüketiminin yemek sonrası kan şekerini %2 oranında azalttığı gözlemlenmiştir. [3] Kısaca söyleyecek olursak chia tohumunun yüksek diyet lifi içeriği karbonhidratın yavaş salınmasını sağlayabilir. Bununla birlikte kan şekerinin daha dengeli bir şekilde yükselmesine yardımcı olarak glisemi düzeyini düşürebilir. [4]
Kardiyovasküler Hastalıklar Üzerine Etkisi
Yüksek miktarda omega-3 içeren chianın tüketiminin kolesterol düşürme etkileri bilimsel araştırmalara konu olmuştur. [5] Ancak chia ürünlerinin kan basıncı üzerine etkisini araştıran çalışmalar az kişinin katıldığı klinik çalışmalarla sınırlıdır. Bu nedenle kan basıncının düzenlenmesi üzerine olası olumlu etkinin kesin olarak belirlenmesi için daha çok çalışmaya ihtiyaç vardır.
Obezite Üzerine Etkisi
Chia tohumu; diyet posası, mineral, protein, yağ bakımından zengin olması nedeniyle diyet için alternatif bir besindir.
Kilolu ve obez tip 2 diyabetli bireylerle yapılan bir araştırmada günlük olarak 30 gram chia tohumu tüketiminin, enerji kısıtlı bir diyetle birlikte kullanıldığında, kilo kaybına yardımcı olduğu görülmüştür. [4]
Chianın Gıda Sektöründe Kullanımı
Günümüze tarih öncesinden gelerek popülerleşen chia tohumu; yüksek oranda omega-3, diyet lifi, protein, vitamin, mineral ve antioksidanlar içermesi sayesinde sofralarda artık yerini aldı.
Chia tohumu ağırlığının yaklaşık 12 katı fazla suyu çekebilecek bir yapıdadır. Yani oluşturacağı jel hem emülsifiyer hem de su tutucu özelliktedir. Bu nedenle fırınlamış ürünlerde, yumurta ve yağ yerine chia tohumu da kullanılabilmektedir.
Ekmekte de buğday unu yerine chia tohumu unu kullanılmasıyla, son üründe besin değerinin arttığı ve bayatlama hızının düştüğü belirlenmiş, ayrıca dilim hacminde ve sertliğinde artış olduğu gözlemlenmiştir.
Dondurma gibi gıdalarda da stabilizatör ve emülgatör olarak kullanılabilmektedir.
Kendisi küçük ama faydaları saymakla bitmeyecek kadar büyük olan chia tohumuyla ilgili yapılan araştırmalar devam etmektedir.
Meraklısına;
Antioksidanlar Hangi Gıdalarda Bulunur ve Vücudumuza Etkileri Nelerdir?
Kaynakça:
[1] (2009). EFSA. Opinion on the safety of ‘Chia seeds (Salvia hispanica L.) and ground whole Chia seeds’ as a food ingredient. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2009.996.
[2] Sosa, A., Ruiz, G., Rana, J., Gordillo, G., West, H., Sharma, M., Liu X., de la Torre R. R. R. (2016). Chia Crop (Salvia hispanica L.): its History and Importance as a Source of Polyunsaturated Fatty Acids Omega-3 Around the World: a Review. J Crop Res Fert., 1: 1- 9.
[3] Vuksan, V., Jenkins, AL., Dias, AG., Lee, AS., Jovanovski, E., Rogovik, AL. et al. 2010. Reduction in postprandial glucose excursion and prolongation of satiety: possible explanation of the long-term effects of whole grain Salba (Salvia Hispanica L.). Eur J Clin Nutr. 64(4): 436-438.
[4] Vuksan, V., Jenkins, AL., Brissette, C., Choleva, L., Jovanovski, E., Gibbs, AL et al. 2017b. Salbachia (Salvia hispanica L.) in the treatment of overweight and obese patients with type 2 diabetes: A double-blind randomized controlled trial. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 27(2): 138-146.
[5] Ayerza, Jr. R. and Coates, W., 2007. Effect of dietary α-linolenic fatty acid derived from chia when fed as ground seed, whole seed and oil on lipid content and fatty acid composition of rat plasma. Annals of Nutrition and Metabolism, 51(1): 27-34.
[6] Özbek, T., & Yeşilçubuk, N. Ş. (2018). Süper besin: Chia tohumu (Salvia hispanica L.). Beslenme ve Diyet Dergisi, 46(1), 90-96.
[7] SUR, E. B., & ÇİÇEK, Ş. K. (2021). Chia tohumunun kimyasal, antioksidan ve antimikrobiyal özellikleri. Gıda, 46(4), 971-979.
[8] Yurt, M., & Gezer, C. (2018). CHİA TOHUMUNUN (SALVIA HISPANICA) FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ VE SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ. Gıda, 43(3), 446-460.
[9] Özgören, E., Kaplan, H. B., & Tüfekçi, S. (2018). CHİA TOHUMU KULLANILARAK ZENGİNLEŞTİRİLEN GALETALARIN BAZI KİMYASAL VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ. Food and health, 4(2), 140-146.
[10] SÜRCAN, G., & ŞENER, E. CHIA VE SAĞLIK.
[11] Melis ERDOĞDU, Ümit GEÇGEL / Gıda ve Yem Bilimi – Teknolojisi Dergisi / Journal of Food and Feed Science – Technology 21:14-17 (2019/1). Chia Tohumu (Salvia hispanica L.) ve Yağının Fizikokimyasal Özellikleri ve Gıda Sektöründe Değerlendirilmesi.
