Disfaji; basitçe “yutma güçlüğü” anlamına gelmektedir. Belirli gıdaları, sıvıları, ilaçları veya tükürüğü yutmada zorluk hissi veya bu hisse neden olan bir yutma bozukluğudur.
Disfaji kelimesi Yunanca’da düzensiz veya hasta anlamına gelen “dys” ve yemek veya yutmak anlamına gelen “phago” kelimelerinden türetilmiştir. WHO tarafından Uluslararası Hastalık Sınıflandırmasında (ICD) tanınan yaygın bir durumdur. [1]
Yutmak oldukça karmaşık bir süreçtir. Yaklaşık 50 çift kas ve birçok sinir, gıda, içecek, ilaç veya tükürüğü almak, hazırlamak ve ağızdan mideye taşımak için çalışmaktadır. Bu karmaşık süreç disfajinin birçok farklı nedenle ortaya çıkmasına yol açar. [2]
Yutma bozukluğunun 3 aşamada gerçekleştiği bilinmektedir. [3]
1. Oral Faz: Yiyeceklerin çiğnenip yutmaya hazır hale geldiği aşamadır. Bu süreçte çiğneme güçlüğü veya ağızdan yiyecek sızması olabilir.
2. Faringeal Faz: Yutkunmanın başladığı ve gıdanın yemek borusuna geçtiği aşamadır. Refleks zayıflığı nedeniyle yiyecek yutakta takılı kalır. Ya da hava yolunun tam olarak kapanmaması nedeniyle besinin yemek borusu yerine soluk borusuna kaçar.
3. Özofageal Faz: Yiyeceklerin yemek borusundan mideye taşındığı aşamadır. Yemek borusunda daralma veya kas fonksiyon bozuklukları nedeniyle yutma sırasında takılma hissi yaşanabilir.
Klinik Belirtiler
Disfajinin bilinen klinik belirtileri şunlardır:
– Katı ve/veya sıvı gıdaları tüketirken zorlanma
– Yiyeceklerin veya içeceklerin burundan geri gelmesi
– Yemek yeme yada içme sırasında veya hemen sonrasında ıslak ve hırıltılı ses çıkması
– Çiğneme ve yutkunma sırasında normalden daha fazla çaba harcanması veya sürenin uzaması
– Yutkunma sonrası sık görülen öksürük veya öğürme
– Nedensiz kilo kaybı
– Yutkunurken boğulma veya tıkanma hissi
Disfaji Kimlerde Görülür?
Disfaji, toplumda sanılandan daha yaygın bir durumdur. Genel olarak yetişkin nüfusun %8’inde disfaji görülmektedir. Özellikle yaşlı bireylerde bu oran daha da artmaktadır. Örneğin 55 yaş üstü bireylerde görülme sıklığı %20 ile %60 arasında değişmektedir. Nörolojik hastalıklara sahip kişilerde ise disfaji daha sık görülür. [2]
Reflü, yemek borusu darlığı gibi sorunlar ve özellikle çocuklardaki emme-yutma-solunum koordinasyon problemleri, psikolojik nedenler yanı sıra birçok hastalık da yutma bozukluğu ile ilişkili olabilir. [3]
Disfaji Tedavi Edilebilir Mi?
Disfaji tedavi edilebilen bir durumdur. Ancak farklı nedenlere bağlı olarak oluşabilir. Bu nedenle etkili bir tedavi için öncelikle hastalığın oluşum nedeni araştırılmalı ve buna uygun tedavi yöntemleri uygulanmalıdır.
Bazen çok hızlı yemek yediğinizde veya yemeğinizi yeterince çiğnemediğinizde geçici olarak yutma güçlüğü yaşayabilirsiniz. Bu genellikle endişe edilecek bir durum değildir. Ancak, sürekli tekrarlayan veya kalıcı hale gelen disfaji sağlık probleminin ciddi bir işareti olabilir. Bu nedenle eğer yutma güçlüğü yaşayan biriyseniz mutlaka bir uzmandan yardım almak gereklidir.
Meraklısına;
Aşırı Protein Tüketimi Sağlığı Nasıl Etkiler?
Ketojenik Diyet Nedir?
KAYNAKÇA:
[1] Özyalçın, B., & Şanlıer, N. (2022). Geriatrik disfaji ve beslenme tedavisi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 15(1), 100-109.
[2] Kocaeli Valiliği. (2022, Aralık). Disfaji (yutma bozukluğu) durumundaki bireyler için beslenme odaklı yenilikçi eğitim ve sağlık araçları projesi 1. ünite. Kocaeli Valiliği. [http://www.kocaeli.gov.tr/kurumlar/kocaeli.gov.tr/AB%20ve%20D%C4%B1%C5%9F%20%C4%B0li%C5%9Fkiler%20B%C3%BCrosu/Indeed-Pdf/Disfaji-Durumunda-Olan-Bireyler-ve-Aileleri-Icin.pdf](http://www.kocaeli.gov.tr/kurumlar/kocaeli.gov.tr/AB%20ve%20D%C4%B1%C5%9F%20%C4%B0li%C5%9Fkiler%20B%C3%BCrosu/Indeed-Pdf/Disfaji-Durumunda-Olan-Bireyler-ve-Aileleri-Icin.pdf). (Erişim tarihi: 8 Şubat 2025).
[3] Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği (DKTD). Yutma bozukluğu. [https://www.dktd.org/tr/files/download/p1e9d6lgrjpjkic0dsq18rd1ooj4.pdf](https://www.dktd.org/tr/files/download/p1e9d6lgrjpjkic0dsq18rd1ooj4.pdf). (Erişim tarihi: 8 Şubat 2025).
[4] Gallegos C, Brito-De La Fuente E, Clavé P, Costa A, Assegehegn G. Nutritional aspects of dysphagia management. Adv Food Nutr Res. 2017;81:271-318. doi:10.1016/bs.afnr.2016.11.008.
[5] WHO ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. Erişim adresi: ICD-11 – ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics (who.int).
